Het nieuwe uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval (HAGBA) voor de periode 2023-2028 wordt binnenkort voorgesteld door de Vlaamse regering. Dit document zal het afvalbeleid voor de komende 5 jaar bepalen en moet onze afvalberg fors doen krimpen. Als Vlaanderen sterker inzet op preventie én tegelijk de onvermijdelijke komst van statiegeld goed voorbereidt, dan zijn die ambities ook haalbaar.
Binnenkort start het openbaar onderzoek naar het nieuwe afvalplan. Het plan, dat officieel het “uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval (HAGBA)” heet, zet de beleidslijnen uit over het afvalbeleid over de volledige keten: van preventie tot inzameling en eindverwerking. Het gaat dieper in op afvalbeheer van verschillende afvalstromen, maar gaat ook over acties en doelstellingen om onze afvalberg kleiner te maken.
Het ambitieniveau
De Vlaming sorteert goed, zo wordt altijd beweerd. Toch kan het nog een stuk beter, zo bewees de laatste sorteeranalyse van onze restafvalzak uit april 2022. Als elke inwoner of elk gezin perfect zou sorteren, dan zouden we tot 87% selectief kunnen inzamelen (afval dat niet in onze restzak overblijft). Ook de afvalintercommunale IDM liet zo’n studie uitvoeren. Daaruit bleek dat er nog 67% recycleerbare fracties in die restafvalzak blijven belanden: het gaat vooral om biologisch afval (GFT), PMD, maar ook papier en karton.
De daling van het restafval is dé belangrijkste ambitie uit het afvalplan: tegen 2030 nog slechts 100 kg restafval per persoon, per jaar. In 2020 was dat ongeveer 145 kg (ter vergelijking: begin de jaren ‘90 zaten we nog boven de 300 kg). Hebben we dan nog ruimte voor progressie? Zeker, want er komen nog altijd recycleerbare stromen terecht in onze restafvalzak.
Er komen nog altijd recycleerbare stromen terecht in onze restafvalzak.
Niet op de kap van de gemeenten
De doelstelling zit goed, maar de hamvraag is: hoe gaan we dat halen? Het antwoord staat deels in het plan: zo wordt een aantal maatregelen voorgesteld om de grote brok biologisch materiaal uit de restzak te halen, tegelijk komt er een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor luiers (goed voor zo’n 50.000 ton jaarlijks afval in Vlaanderen) en wil men hergebruik van textiel promoten.
Maar er is een addertje onder het gras: de lokale besturen dreigen hier alleen voor verantwoordelijk worden gesteld. Er moet een onderscheid komen tussen maatregelen die op Vlaams niveau kunnen worden genomen (bv. het inrichten van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor nieuwe stromen) en maatregelen die lokale besturen zelf moeten uitvoeren (bv. het aanbieden van GFT-bakken).
Om de vooruitgang van het Vlaamse afvalbeleid te meten, is niet alleen een doelstelling voor de vermindering van restafval per persoon per jaar een goed criteria. Zo moet je ook opvolgen hoeveel wegwerp er op de markt gebracht wordt, of hoeveel procent van de verpakkingen recycleerbaar zijn. Verder in de keten kunnen er doelstellingen geformuleerd worden over de stijging van verwerkings-en recyclagecapaciteit (zo is er in Vlaanderen op dit ogenblik geen recyclagecapaciteit voor luiers).
He ho, let's go met die preventiemaatregelen
De allerbelangrijkste uitdaging in onze overgang naar een circulaire economie is het vermijden van afval: preventie. Van Gansewinkel (nu Renewi) hanteerde de slogan ‘afval bestaat niet’. Het mag dan een boutade zijn, toch geeft ze de richting aan die we uit moeten. Wat is daarvoor nodig? Wegwerpplastics uitfaseren en die vervangen door écht herbruikbare materialen.
Het blijft uitkijken voor valse oplossingen. Denk maar aan bio-afbreekbare plastics. Die zijn helemaal niet afbreekbaar thuis in een zak of compostbak. Ook verschillende andere stromen zijn niet of moeilijk recycleerbaar: denk aan take-away potjes met verschillende lagen en in verschillende vormen (of pizzadozen). Daarom moet dit uitvoeringsplan ook concrete acties bevatten over productontwerp en het vermijden van verpakkingen. Op termijn moet elke verpakking die op de markt komt 100% recycleerbaar zijn of 100% herbruikbaar.
Laat Vlaanderen schitteren in het afvalbeleid
Een plan is maar zo sterk als de zwakste schakel. Zo is er naast de huisvuilinzameling en bedrijfsinzameling ook nog afval dat gewoon in de natuur of het leefmilieu terechtkomt. Een belangrijk gegeven dus in een ambitieus afvalbeleid wordt de aanpak van zwerfvuil. Eind 2022 worden de nieuwe zwerfvuilcijfers bekendgemaakt. Als het aandeel blikjes en flesjes niet significant is gedaald, dan zal er een statiegeldsysteem worden ingevoerd. De laatste fractietelling gaf alvast aan dat geen kentering in zicht is. Nu, zo’n systeem heeft heel wat voeten in de aarde en wordt maar beter goed voorbereid. Wachten is absoluut niet nodig, de Vlaamse regering moet nu het wetgevend kader al voorbereiden. Samen met een sterk uitvoeringsplan, zal dat het afvalbeleid in Vlaanderen doen schitteren.
