Beeld Geopunt Vlaanderen

Gemeenten missen zeggenschap over een goede ruimtelijke ordening

Beeld Geopunt Vlaanderen

De Bouwmeesterscan is een rapport ontwikkeld door het Team Vlaamse Bouwmeester waarin experten de ruimtelijke ordening van een gemeente doorlichten en aanbevelingen formuleren. Maar de opvolging hapert. Want gemeentebesturen missen de mogelijkheden om zelf de aanbevelingen uit te voeren. Vaak gaat het om wettelijke of financiële hindernissen, die alleen de Vlaamse overheid kan oplossen. Zoals de planschade die betaald moet worden om open ruimte te behouden. Of zonevreemde activiteiten in landbouwgebieden. En dan zitten de gemeenten vast. Als het ontwerp instrumentendecreet goedgekeurd wordt, zal dat verergeren. De beloofde bouwshift zal dan dode letter blijven.

Gemeenten mogen amper beslissen over de financiën

Iedereen is het erover eens: onze ruimtelijke ordening moet anders. Onze kostbare open ruimte beschermen, kunnen we alleen als we meer bouwen in de stads- en dorpskernen. Dat vertellen de bouwmeesterscans ons ook. Ze geven bovendien aanbevelingen aan de hogere overheid, die gebundeld werden door de Universiteit Antwerpen. Daaruit blijkt dat de lokale besturen niet genoeg slagkracht krijgen om hun open ruimte te vrijwaren. Vooral financieel: ze slagen er onder de huidige regels niet in om de meerwaarde uit verdichting af te romen, om daarmee de minwaarde van de herbesteming van bouwgronden te compenseren.

Het financiële aspect is een groot struikelblok. Wanneer een reservegebied voor wonen geschrapt wordt, dreigt vaak de schadeclaim. Meer dan wat de stad of het dorp kan betalen. De Vlaamse regering wil in het ontwerp instrumentendecreet die financiële compensaties door de gemeenten nog verder optrekken. Zo wordt het omzetten van een nog onbebouwd woongebied naar natuur of landbouw helemaal onbetaalbaar. 

Bovendien worden gemeenten die het goede voorbeeld geven geconfronteerd met buurgemeenten die net het omgekeerde doen. Daardoor trekken ze moeilijker inwoners en bedrijven aan. De Vlaamse overheid kan het woonbeleid beter aansturen en de concurrentieslag ontmijnen.

Wegen en verkeer: een bovenlokale bevoegdheid

Hetzelfde gebrek aan zeggenschap stelt zich bij investeringen in gewestwegen. Gemeenten willen vooral investeren in het veiliger en aangenamer maken van die wegen doorheen de stads- en dorpscentra. Bijvoorbeeld door volwaardige fietspaden of bijkomend groen aan te leggen. Maar op de besteding van de Vlaamse budgetten hebben ze weinig invloed. Nieuwe bovenlokale weginfrastructuur wordt volgens de scans veel te veel in functie van doorstroming van het autoverkeer ontworpen. De Vlaamse overheid heeft te weinig aandacht voor de woon- en verblijfskwaliteit langs de gewestwegen en houdt soms erg weinig rekening met het landschap.

Gemeenten krijgen weinig zeggenschap in landbouwgebieden

Bij landbouwgebieden gaat het net zo. De professionele landbouw zet stevig in op intensivering en schaalvergroting. Het landschap betaalt de prijs. De gemeenten krijgen niet genoeg inspraak in het landbouwbeleid om korte ketens en lokaal verankerde stadslandbouw te helpen groeien. Tegelijk treedt er in het landbouwgebied een verdere verrommeling op, door allerhande zonevreemde activiteiten en door hobbylandbouw. 

Vlaamse overheid: stuur het decreet ruimtelijke ordening bij!

Er bestaan in het decreet ruimtelijke ordening al veel clausules die zonevreemde activiteiten toelaten in landbouwgebied en het aantal bouwmogelijkheden in de open ruimte net doen toenemen. Het nieuwe instrumentendecreet laat nog meer afwijkingen toe, via de contracten- en convenantenbenadering. Vanuit BBL vragen we dan ook om dit nieuwe decreet serieus bij te sturen. 

Bouwshift Gemeente voor de Toekomst

Meer over Bouwshift