De Vlaamse waterkwaliteit lijdt al jarenlang onder een tekortschietend mestbeleid. De laatste aanpassing van het mestbeleid dateert inmiddels al van ruim 5 jaar geleden, nochtans vraagt Europa elke 2 jaar bijsturing bij slechte resultaten. Wat - en wanneer - mogen we nog verwachten van het zevende mestactieplan?
De Europese Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn vormen een sterk beschermend pakket: de lidstaten moeten nitraat en fosfaat, voornamelijk vanuit landbouw, reduceren tot voldoende lage gehaltes. Deze nutriënten tasten namelijk de biodiversiteit aan, en doen de waterzuiveringstations dure overuren draaien.
Geloofwaardigheid Vlaams mestbeleid zoek
De Europese Commissie herhaalde op 2 jaar tijd tot driemaal toe dat Vlaanderen de Nitraatrichtlijn consistent aan haar laars lapt. Ze deed dat via een Met Redenen Omkleed Advies, een oproep om een afdoende oplossing voor het probleem eindelijk grondig en wettelijk te regelen. De Commissie verwachtte een goedgekeurd mestactieplan tegen eind november. Meteen ook de laatste stap voor ze Vlaanderen voor het Europees Hof van Justitie brengt wegens een onwettelijk mestbeleid.
Ook de druk in Vlaanderen neemt toe: in juni veroordeelde de rechtbank van eerste aanleg in Brussel Vlaanderen in de Nitraatzaak. Deze zaak werd ingesteld door milieuorganisaties BBL, Dryade, Greenpeace, Natuurpunt en WWF. Het zesde en huidige mestactieplan, of MAP6, volstond niet volgens de rechter en was niet tijdig bijgestuurd. De rechter eist nu dat Vlaanderen tegen januari 2024 met een mestdecreet komt dat de Europese doelen wél haalt.
Overleg in troebele wateren
Eind 2022 startte minister Demir een overleg op tussen landbouw-, milieu- en natuurorganisaties. Het leidde in maart 2023 tot een principeakkoord rond MAP7, een leidraad voor het volgende mestactieplan dus. Deze zomer werd duidelijk dat verder schaafwerk nodig was: volgens de eerste doorrekeningen zouden de doelen niet behaald worden. Op 22 november stapten de boerenorganisaties plots af van het onderschreven principe om niet meer te bemesten in gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk. De landbouworganisaties bliezen hiermee de facto het moeizaam onderhandelde MAP7 eenzijdig op.
Het water staat minister Demir aan de lippen
Minister Demir verklaarde op 5 december 2023 in de Commissie Leefmilieu van het Vlaams parlement dat de milieueffectenstudie, de passende beoordeling van het effect op beschermde natuur én het openbaar onderzoek nog niet klaar zijn. Het is dus duidelijk: na het missen van de deadline van de Europese Commissie, zal ook die van de Nitraatzaak pijnlijk overschreden worden.
Welke prijs Vlaanderen hiervoor zal betalen, naast een sterk ondermaatse waterkwaliteit, moet nog blijken. De Nitraatzaak kan dwangsommen of andere maatregelen afdwingen. Die bedragen waren veel beter preventief en constructief besteed, zoals aan de intense begeleiding richting een agro-ecologische bedrijfsvoering, iets wat landbouwers hard nodig hebben om zowel de economische als de ecologische voordelen van die ommeslag te maximaliseren.
Waterkans op tijdige beterschap
Minister Demir stelde deze week in het parlement voor om zo dicht mogelijk te blijven bij de principes uit het MAP7 princiepsakkoord van landbouw- en milieuorganisaties, en dit aan te passen tot het effectief de doelstelling van propere waterkwaliteit bereikt. De minister heeft nu de experts van de milieueffectrapportage gevraagd om verschillende scenario’s te vergelijken op basis van hun effectiviteit.
Het mag duidelijk zijn: enkel een MAP7 dat over het nodige budget, zorg en handhaving beschikt, kan de nodige bijdrage doen aan het proper krijgen van de waterlopen tegen 2027, zoals de Kaderrichtlijn Water vraagt. Het is uitkijken naar de verkiezingsprogramma’s en het Vlaams regeerakkoord of de politieke partijen het mestprobleem nu eindelijk serieus gaan nemen. Zuiver water is een basisrecht dat geen enkele partij mag negeren.
