De federale begrotingsgesprekken boden een kans om versneld werk te maken van zowel de fiscale hervorming, als van een verschuiving in de (investerings)uitgaven van de federale overheid. Het eindresultaat: een belangrijke trendbreuk bij het spoor, maar slechts beperkte en provisoire vooruitgang op vlak van milieufiscaliteit.
Structurele kentering bij spoor
De Spoorvisie 2040 en de nieuwe beheersovereenkomsten met spoorwegmaatschappij NMBS en spoornetbeheerder Infrabel beloofden reeds een radicale heropwaardering van het spoorvervoer. Het realiseren van deze plannen vereist evenwel een sterke verhoging van de investerings- en werkingsmiddelen. NMBS en Infrabel samen vroegen de komende tien jaar 3,4 miljard euro extra budget.
Het huidige akkoord zet op dit vlak een trendbreuk in. Na jaren van desinvestering en personeelstekorten gaan de middelen voor het spoor eindelijk weer omhoog. Het begrotingsconclaaf leverde een verhoging van de budgetten met €3 miljard op, te spreiden over tien jaar. Een derde van het bedrag bestaat uit een lening bij de Europese Investeringsbank voor Infrabel. Om deze kentering te verankeren, moeten de financiële engagementen nu zwart op wit worden vastgelegd in het beheerscontract - zodat ook na 2024 de benodigde middelen beschikbaar zijn.
De volgende weken worden cruciaal. Tijdens de laatste ronde van onderhandelingen met NMBS en Infrabel worden de besliste budgetten naast de ontwerpbeheersovereenkomsten gelegd. Met deze belangrijke verhoging van de middelen is het afzwakken van de ambities rond stijgend aanbod, gebruikerscomfort en toegankelijkheid niet aan de orde. Tijd om de mouwen op te stropen en werk te maken van die groei op het spoor.
Voorbereidend werk energiefiscaliteit
De Belgische energiefiscaliteit moedigt vandaag systematisch, én via tal van uitzonderingsmaatregelen, het gebruik van fossiele brandstoffen aan. De regering zal voortaan de prijsverhoudingen tussen elektriciteit en fossiele brandstoffen monitoren. Om deze verhoudingen te corrigeren, geeft de federale overheid zichzelf ook een nieuw instrument: de permanente verlaging van de BTW op elektriciteit en gas wordt gekoppeld aan een vervanging van deze tarieven door een accijns. Ze kan dat accijns gebruiken om elektriciteit relatief goedkoper te maken, om een basistarief door te voeren of om in te spelen op de marktprijzen.
Deze hervorming wordt echter doorgeschoven naar een later moment. Een gemiste kans: om de huidige rendabiliteit van onder andere warmtepompen in de toekomst te vrijwaren, moeten de prijsverhoudingen structureel verbeteren. Deze verschuiving kon reeds worden beslist, om dan gestaag in werking te treden naarmate de prijzen stabiliseren. Verschillende andere ingrepen, zoals de BTW-verlaging, het basistarief of de automatische koppeling aan de marktprijzen, dreigen zonder een energietaxshift bovendien een relatief sterker voordeel te geven aan gasverwarming. Het is nu wachten op verdere stappen, waarbij hopelijk ook de gewesten mee in het bad worden getrokken.
Wel positief is dat er werk wordt gemaakt van een uitbreiding van de doelgroepen voor het sociaal tarief, en van een automatische toekenning. Dit instrument is beter geschikt om sociale correcties aan te brengen dan algemene maatregelen die breed worden uitgesmeerd.
Ook de overwinstbelasting, met een specifieke bijdrage voor de petroleumsector en gasnetbeheerder Fluxys, is een rechtvaardige en proportionele ingreep. De gekozen plafonds waarborgen de rendabiliteit van hernieuwbare elektriciteitsproductie. Deze middelen kunnen we inzetten om de transitie te versnellen en kwetsbare huishoudens te beschermen.
Schrale oogst hervormingen
De fiscale blauwdruk van minister van Peteghem, die voor de zomer werd gepresenteerd, voorzag verschillende hervormingen op vlak van ecofiscaliteit. De begroting bood een kans om een aantal van deze plannen nu reeds in de steigers te zetten. Op dit vlak leverden de gesprekken echter weinig op. Grootste lacune: geen enkele bijkomende actie op vlak van de €13 miljard aan fossiele subsidies. Denk aan professionele diesel, waarvan de afschaffing tot een miljard per jaar kan opbrengen. Ook de bestaande en nieuwe brandstofsubsidies voor o.a. landbouw en industrie worden niet gericht op verduurzaming.
Op vlak van voeding maakte de premier wel melding van een fiscale ‘gezondheidsshift’, maar zonder concrete initiatieven. Ook het nieuwe pesticidenplan blijft zonder extra budget. De circulaire economie krijgt een boost met de uitbreiding van de verpakkingstaks en het nieuwe grondstoffenobservatorium, maar een echte switch naar circulaire fiscaliteit bleef uit.
Minister Van Peteghem kondigde wel aan dat zijn hervormingsplannen de komende maanden verder worden uitgewerkt. Om deze plannen te realiseren vóór de verkiezingen van 2024, zal deze regering nog flink vaart moeten maken.
