Ondanks het feit dat een kwart van alle investeringen richting landbouw in de periode 2014-2020 (meer dan 100 miljard euro) voorbehouden werd voor klimaatgerelateerde investeringen, zijn de broeikasgasemissies van de landbouwsector de laatste 10 jaar niet gedaald. Zorgt Fit For 55 voor een ommekeer?
Met het Fit for 55-pakket schakelt de Europese Commissie een tand bij om de netto-uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 te verminderen. Voor landbouw vallen de belangrijkste aanscherpingen onder de LULUCF-wetgeving (=de Land Use, Land Use Change en Forestry Regulation) en de ESR (=de Effort Sharing Regulation). Een aangepaste taxatie van brandstoffen en een verscherping van de energiedoelstellingen zullen ook een impact hebben op de landbouwsector, in het bijzonder voor de glastuinbouw.
Brongerichte maatregelen voorop
De ESR-wetgeving werkt met totale doelstellingen per lidstaat, wat betekent dat lidstaten de vrijheid krijgen om zelf de inspanningen te verdelen over de betrokken sectoren, zoals transport en landbouw. Volgens de European Environment Agency zijn de Effort Sharing-emissies met 11% gedaald tussen 2005 en 2018, maar was landbouw slechts verantwoordelijk voor 1% van de daling, hoewel de sector wel de derde grootste bron van emissies is.
Op Vlaams niveau is het tijd voor een herziening van het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP). Eén van de grootste uitdagingen is de methaanuitstoot in de landbouwsector terugdringen. De uitstoot van dat krachtig broeikasgas zorgt voor de helft van alle broeikasgasemissies door landbouw (wat op zich 10% van de totale Vlaamse uitstoot is).
Vooral de enterische emissies, dat zijn emissies die vrijkomen bij het verteringsproces van herkauwers, moeten omlaag. Die vormen 70% van de methaanuitstoot, de overige 30% zijn afkomstig van mest(opslag). Hoewel Vlaanderen een reductie van -19% beloofde in het Convenant Enterische Emissies, tekenen we een stijging van 7% op. Kritische stemmen worden met een kluitje in het riet gestuurd: er kan pas geëvalueerd worden in 2025. Een gewiekst vertragingsproces waarin Fit For 55 een broodnodige versnelling zou kunnen brengen. Er is geen tijd om pas in 2025 officieel te maken wat we nu al weten: de reductie van de methaanuitstoot gaat te traag. De omslag naar een veeteelt die niet méér dieren telt dan de bodem en omgeving aankunnen, is onafwendbaar.
Omdat de emissies ook gelinkt zijn aan mest, zal ook het mestactieplan (MAP6+ is in opmaak en in 2023 start MAP7) kritisch herbekeken moeten worden. Eerder werd tijdens een tussentijdse evaluatie op vraag van de Vlaamse regering al duidelijk dat de voorziene maatregelen van MAP6 niet volstaan om de doelstellingen te halen. Ook het stikstofdossier (PAS) biedt kansen om de verscherpte doelstelling te halen. Toewerken naar meer natuurinclusieve, familiale landbouw en een doordachte, gedifferentieerde afbouw van de veestapel met aandacht voor de diversiteit in dieren, schaalgrootte en productiesystemen moeten hier speerpunten vormen.
Er zijn veel win-winmogelijkheden als we de opslag van koolstof in venen, bossen en permanente graslanden maximaliseren.
Eerst reductie, dan pas opslag
En dan is er ook nog de LULUCF-wetgeving. Die verplicht elke lidstaat om ervoor te zorgen dat emissies door een verandering in landgebruik volledig worden gecompenseerd. Concreet: bossen en vegetatie halen CO2 uit de atmosfeer en leggen daarbij koolstof vast in biomassa en bodems. Hoe we omgaan met onze bossen, vegetatie en bodem bepaalt of en hoelang die koolstof vastgelegd kan blijven. Ontbossing, ontwatering en intensief gebruik van de bodem zullen dan weer zorgen voor extra emissie van de vastgelegde koolstof, wat leidt tot meer CO2-emissies. Tegen 2030 moeten landgebruikers 310 miljoen ton CO2 uit de lucht verwijderen.
De Europese Commissie stelt bovendien voor om vanaf 2031 de non-CO2-emissies (die voor landbouw nu onder de ESR-wetgeving vallen) te integreren in deze wetgeving, die dan AFOLU (Agriculture, Forestry en andere Land Use) zal heten. Deze wetgeving zou dan zowel emissies van mest en enterische emissies bevatten als emissies die gelinkt zijn aan bodemgebruik, zoals landbouw, natuur en bos.
De hele AFOLU-sector moet klimaatneutraal zijn tegen 2035, dus al deze emissies zouden gecompenseerd moeten worden door koolstofopslag in de bodem, niet enkel de CO2-emissies. Er zijn veel win-winmogelijkheden als we de opslag van koolstof in venen, bossen en permanente graslanden maximaliseren. Alvast hoopgevend: als overgangsmaatregel naar het nieuwe Vlaamse landbouwbeleid (start 2023) werd een subsidie in het leven geroepen die landbouwers ondersteunt, wanneer ze kiezen voor een teeltplan dat bijdraagt aan meer koolstofopslag.
Nood aan integrale aanpak
De verschillende emissies zijn sterker met elkaar gelinkt dan de wetgeving doet uitschijnen. Een veehouder die zijn/haar koolstofopvang wil vergroten, zal de grootte van zijn veestapel herbekijken in functie van de druk op de bodem. Deze keuze zal zowel impact hebben op methaan (minder vee), stikstof (minder bemesting) als koolstof (meer opslag).
Maatregelen die leiden tot een daling in broeikasgasuitstoot in de landbouwsector zullen bovendien maximaal renderen wanneer ze ook bijdragen aan andere doelstellingen inzake biodiversiteit, waterbeheer of luchtvervuiling. Verschillende beleidsdoelstellingen hebben bijgevolg een impact op de broeikasgasemissies en vice versa. Zo zal een krachtig uitgevoerde Vlaamse Eiwitstrategie ook resulteren in lagere emissies van de landbouwsector. Ook het voedselbeleid heeft hierop een pertinente impact. Belangrijk hierbij is dat een aangepaste vraagzijde doorvertaald wordt in de aanbodzijde, en geen vrijgeleide mag zijn voor meer export.
Kortom, met het Vlaams Strategisch Landbouwplan in volle opmaak, het stikstofdossier in volle opmaak, het voedingsbeleid in volle opmaak en een convenant enterische emissies dat momenteel niet presteert, komt het Fit For 55-pakket op een ideaal moment om de verschillende ambities voor de landbouw- en voedingssector bij te schroeven.
