Het klimaat houdt je wakker. Naar de klimaattop in Egypte gaan, is geen optie. Wat doe je dan wel? Meefietsen met Grootouders voor het Klimaat? Meestappen in een manifestatie? Of toch maar een boek lezen? Zo ja, wat lees je dan? Onze huisrecensent Johan Van den Broek geeft vier suggesties om je beeld over klimaatverandering te stofferen en beter gewapend in dialoog te gaan.
Vandaag vind je (nog steeds) mensen die ontkennen dat het klimaat verandert en dat de mens de belangrijkste oorzaak is. Er worden voortdurend nieuwe argumenten gezocht om de gigantische stapel IPCC-rapporten te negeren en/of in diskrediet te brengen. Wie ze er wél bij neemt, heeft daarna nood aan een degelijke portie hoop.
Hoop voor de aarde - Katharine Hayhoe
Hayoe is als klimaatwetenschapper een autoriteit in haar vak. Ze is verbonden aan de Texas Tech University waar ze onder meer het Climate Science Center leidt. Haar man is predikant en ook in haar denken is de bijbel nooit ver weg. Hayhoe verkondigt hoop. Voor haar heeft hoop twee mooie dochters: woede over hoe de dingen lopen en moed om te zorgen dat ze niet zullen blijven zoals ze zijn. Krabbel bij een andere mening je moed bij elkaar en ga in gesprek, steeds opnieuw. Beluister, overweeg en praat met vogelaars, vliegvissers, bestuurders van sneeuwscooters, jagers, tuiniers, … over wat hen bekommert. Kortom: doe meer dan enkel je eigen (blijde?) boodschap verkondigen. Juist omdat Hayhoe gelooft dat daar de oplossing ligt, stapte ze over naar de faculteit politieke wetenschappen. De sterkte van het boek is dat het niet de zoveelste beschrijving is van de mondiale klimaatverandering, maar dat ze vanuit haar kennis én ervaring aangeeft welke argumenten en toon in welke situatie zinvol kunnen zijn. De hoofdzakelijk Amerikaanse voorbeelden klinken soms wat onbekend voor een European, maar zijn steeds helder. Hayhoe is een gelovig wetenschapper die klimaatverandering onderzoekt, erkent en bestrijdt met dialoog. Soms flirt ze met de grens tussen inzicht opbouwen en (individueel) bekeren, een veelvuldig gebruikte geloofsstrategie.
IJs speelt een opvallende rol in het collectieve klimaatbewustzijn. Op diverse plaatsen is het geleidelijk smelten van gletsjers inmiddels een toeristische trekpleister. Je wandelt alsmaar langer van startpunt tot gletsjerrestant, vergezeld door bordjes met oplopende jaartallen. Elders worden gletsjers ingepakt als een gigantisch kunstwerk van Christo. IJs is ook waardevol voor wetenschappers: het liegt niet en heeft een onuitwisbaar geheugen. Maar meten is niet altijd eenvoudig.
IJs, een reis over het verdwijnende continent - Marco Tedesco
In dit boek (dun, klein, relatief groot lettertype) ga je mee op onderzoek. Tedesco deelt zijn ervaring en inzichten met de lezer, gebundeld in één uitgesponnen dag. Je ontwaakt in zijn tent op de sneeuw, je wriemelt je in je kleren, laag per laag, je ritst zorgvuldig (in stilte, want geluid draagt er ver) je tent open, je zet koffie, je zoekt je wetenschappelijke instrumenten, wandelt door de sneeuw, praat met je kompanen, je onderzoekt, je geniet van je middagsoep, je vertrekt tijdig terug, je pakt je instrumenten zorgvuldig in en beschermt ze, je bereidt voedsel, praat na en gaat slapen. Intussen krijg je op een toegankelijk manier informatie. De klimaatverandering zit als het ware bij je aan de keukentafel, zeker als hij praat over de kansen en bedreigingen voor het leven van zijn kinderen. Maar vergis je niet, hij praat ook over het voordeel van satellieten bij metingen, big data revolution, Isaac Newton, Batman, cryoconietgaten, beerdiertjes, galactische luchtspiegelingen, Noordpooltoerisme, …
Alles smelt, de wereld van het ijs in een veranderd klimaat - Peter Kuipers Munneke & Martijn van Calmthout
In dit boek (groter, dikker, behoorlijk wat foto’s, behoorlijk wat tekst) staat informatie centraal. Het wordt opgefleurd met beelden en cursiefjes en het heeft een aantrekkelijke vorm. Peter Kuipers Munneke is een Nederlandse weerman én glacioloog, Martijn van Calmthout is natuurkundige. Beiden zijn ook taalkunstenaars en dat merk je aan de kwaliteit van het boek. Ze adoreren gletsjers, de iconen in de strijd tegen klimaatverandering. De focus ligt op Groenland, een eiland vol ijs in een warme wereld, maar je kan ook mee naar Zwitserland en Antarctica. Het boek vertelt van a tot z waarom gletsjers zo interessant zijn voor wetenschappers, het proces van het smelten, hoe we dat met een pak complexiteit en zekerheid kunnen vaststellen, de gevolgen, en hoe we ons best wapenen voor de toekomst. En tussendoor krijg je leuke verhalen over een lawaaierige vlucht in het ruim van een vrachtschip bestuurd door een onervaren piloot.
Permafrost, nu en in de ijstijd - Ko van Huissteden en Jef Vandenberghe
Dit boek (nog wat groter, meer dan 300 pagina’s, klein lettertype en heel veel figuren) diept de permafrost verder uit. Beide auteurs zijn inmiddels ‘emeritus’. Van Huissteden onderzocht de permafrost en de koolstofcyclus, Vandenberghe legde zich toe op klimaatveranderingen in het verleden, vooral de invloed op rivier- en windsystemen. Dat ze inzicht bij de lezer willen opbouwen, is duidelijk door de bijwijlen erg technische stijl. Graag fysica en geologie lezen helpt. Permafrost is veel meer dan simpelweg een bevroren bodem. Ze leren je tal van begrippen zoals pingo, krimpscheuren, vorstspleet, dooimeren, verzadigingsdampdruk, woestijnvloertjes, … Je leert over IPCC-rapporten, toekomstscenario’s en over werken met Shared Socioeconomic Pathways. Scenario’s zijn soms een bron van opportunisme voor beleidsmakers. Zoals Herman Van Rompuy, de voormalig voorzitter van de Europese Raad, ooit zei: “Het grote probleem is dat politici vaak enkel beslissingen nemen als ze met de rug tegen de muur staan, de afgrond onder zich zien en als iemand hen tegelijk het mes op de keel zet” (De Tijd 25/11/2017). Smeltende permafrost versterkt niet enkel het broeikaseffect (bv. door het vrijkomen van methaan), maar ook de geopolitieke spanningen (bv. schade aan mijnbouwinstallaties). Het boek stipt deze gedachte slechts kort aan. Om die geldmachines te redden, zullen een stukje rubber, wat duct tape, spanriempjes en een tube silicone niet volstaan.
Toch laat je Katharine Hayhoe best niet uit je geest glippen. De subtitel van haar boek laat geen twijfel mogelijk: ‘Hoe we samen het klimaat kunnen redden’. Hoop.
Meer recensies en leestips vind je op Johans blog