Science: ‘Landbouwbeleid schiet niet alleen naast de roos, maar mist het hele bord’

De uitdaging voor het beleid van de komende jaren is het uittekenen van een effectief klimaatbeleid. Ook landbouw zal hieraan zijn steentje bijdragen. Daarvoor is wel een grote omslag nodig in het beleid zoals dat nu wordt gevoerd. Dat stellen onderzoekers in een nieuwe publicatie in het wetenschappelijk tijdschrift Science. 

Ontevreden Europeanen

Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) is een van de grootste landbouwbeleidskaders ter wereld. Oorspronkelijk legde het beleid de focus op landbouwinkomen en productie-optimalisatie. Door de jaren heen kwamen er steeds meer groene accenten. Toch vindt 92 procent van de Europeanen dat het GLB niet voldoende inzet op het tegengaan van milieudegradatie en klimaatverandering. Ook het IPCC legde onlangs de vinger op de wonde: ons voedingssysteem is onhoudbaar. Is deze kritiek terecht? 

Hoe werkt het GLB?

Het gros van het GLB-budget gaat naar directe betalingen. Per oppervlakte land ontvangen landbouwers een subsidie. Om aanspraak te maken op deze subsidies, moeten de landbouwers aan basisvereisten op het vlak van milieukwaliteit voldoen (de zogenaamde cross compliance). Daarboven liggen de vergroeningsmaatregelen. Landbouwers die extra milieumaatregelen nemen, worden beloond. Een kleine categorie is de gekoppelde steun. Hierin krijgen landbouwers subsidies voor het produceren van bepaalde voedingsmiddelen. Een voorbeeld: per varken dat je kweekt, krijg je geld. Hoe meer varkens, hoe meer subsidies. Al deze maatregelen vallen onder ‘pijler 1’. Een kleiner deel van het budget gaat naar plattelandsontwikkeling: ‘pijler 2’. 

SDG’s als fileermes

De onderzoekers fileerden het GLB aan de hand van de 17 door de VN uitgewerkte duurzaamheidsdoelstellingen (SDG’s). Het GLB heeft een significante impact op 9 van de 17. De huidige GLB-instrumenten leveren echter enkel een positieve impact op het voorkomen van armoede en honger. De impact op de andere SDG’s is neutraal tot ronduit negatief. Het slechtste scoort het GLB als het aankomt op de SDG’s rond proper water, milieuverantwoorde consumptie, klimaatactie en biodiversiteit. 

Falend systeem

Het systeem van directe betalingen faalt op alle vlakken van duurzaamheid, argumenteren de onderzoekers. De directe betalingen zijn oneerlijk verdeeld, stromen door naar andere schakels in de agro-voedingsketen en verstoren de markt van de grondprijzen. Hierdoor hebben jonge landbouwers moeilijker toegang tot grond. Het systeem geeft onze landbouwers allesbehalve gemoedsrust: ze slagen er niet in een goed landbouwinkomen te garanderen. Jaar na jaar gaat het aantal landbouwers achteruit. 

Hetzelfde verhaal zien we rond milieu en klimaat. De vergroening slaagt er niet in de achteruitgaande biodiversiteit of klimaatopwarming  tegen te gaan. Het ergst is het gesteld met de gekoppelde steun. Deze druist rechtstreeks in tegen milieu- en klimaatdoelstellingen. In Vlaanderen gaat 100 procent van de gekoppelde steun naar vleesvee en kalveren. Zo helpt het landbouwbeleid ons naar meer in plaats van minder klimaatverandering. 

Hoe gaan we verder?

Momenteel staat een hervorming van het GLB op de Europese en Vlaamse agenda. Het nieuwe beleid zal bepalen hoe onze landbouw tussen 2021 en 2027 vorm krijgt. Deze hervorming geeft de kans om een nieuw elan te geven aan het GLB. Dit is nodig om de maatschappelijke steun voor het GBL te behouden. Binnen het afkalvende budget is het essentieel om een zo groot mogelijk maatschappelijk draagvlak te behouden. Als het beleid vasthoudt aan zijn voorbijgestreefde visie, schiet het zichzelf in de voet. 

Ook over hoe we dit best aanpakken, geven de onderzoekers een duidelijk beeld: de directe betalingen geleidelijk omvormen tot een systeem dat de doelstellingen van het GLB wel ondersteunt. De focus legt men best op landbouwers die zich engageren voor het nemen van milieu en klimaatmaatregelen. De schadelijke gekoppelde steun verdwijnt best direct. Twee basisprincipes horen centraal te staan in de hervorming: ‘Public money for public goods’ en ‘polluter pays, provider gets’. Ofwel: wie extra inspanningen levert voor het leveren van maatschappelijke diensten wordt beloont, wie aan milieuafbraak doet betaalt. 

Selectief doof

De sterke maatschappelijke roep en het opstapelende wetenschappelijke bewijs valt momenteel nog te veel in dovemansoren. Al is zeker nog niet alles verloren. Het nieuw verkozen Europese Parlement kan het hervormingsproces een nieuwe richting uitsturen. En een nieuwe Vlaamse regering kan sterk lokale klemtonen leggen die de negatieve effecten van het Europese kader neutraliseren. 

Landbouw

Meer over Landbouw