Red het dorp, stop met verkavelen

In Vlaanderen liggen honderden dorpen en gehuchten. Veel daarvan zijn pure woonplekken geworden: kleinhandel trekt er weg, bedrijven verhuizen naar kmo-zones, scholen sluiten de deuren. Gemeentebesturen proberen de trend te keren door nieuwe verkavelingen rond het dorp toe te staan, in de hoop zo het draagvlak voor voorzieningen en economische activiteiten te versterken. Maar dat werkt niet. De eigenheid van het dorp gaat verloren, de problemen blijven. Want uitgewaaierde dorpen, lintbebouwing en verspreide verkavelingen hollen kernen verder uit.

Een doordachte kernversterking in dorpen kan een oplossing bieden. De karakteristieke dorpsstructuur met beeldbepalende panden, historische gebouwen en betekenisvolle pleinen, is daarbij de ruggengraat voor een eigentijdse dorpse innovatie. Zo krijgt het dorp zijn identiteit en lokale centrumfunctie terug. Open ruimte blijft gevrijwaard voor dorpslandbouw, natuur en landschap.

Ontwerpend onderzoek voor dorpen

In opdracht van de Vlaamse overheid voerde het bureau Maat-ontwerpers een ontwerpend onderzoek uit om te duiden waar er kansen liggen voor de opwaardering van dorpen. Er komen vier soorten dorpen aan bod: van een dorp aan de rand van de stad, tot een dorp midden in het landschap. Kaarten en beelden tonen voor elk soort dorp hoe de toekomst er kan uitzien. Op basis hiervan worden beleidsstrategieën uitgewerkt. 

Stop met verkavelen

Een eerste voorwaarde voor alle soorten dorpen, is dat open ruimte rond de dorpen niet verder verkaveld wordt. Want lintbebouwing en verspreide verkavelingen zorgen voor een verdere verdunning van het wonen, waardoor er te weinig geconcentreerde bebouwing in het centrum overblijft en de lokale centrumfunctie ondergraven wordt. Kernversterking zet niet noodzakelijk in op een kwantitatieve groei van het dorp met nieuwe verkavelingen errond, maar op het versterken van centraliteit, nabijheid en herkenbaarheid. 

Historische structuur als ruggengraat

Kernversterking in dorpen moet volgens het onderzoek gericht zijn op het in de verf zetten van de eigenheid van het dorp. Dat kan door het historisch stratenpatroon te herwaarderen, pleinen aantrekkelijk in te richten als ontmoetingsruimte, nieuwe bebouwing in het centrum af te stemmen op beeldbepalende gebouwen, het omliggende landschap te laten doorlopen in de dorpskern, noem maar op.

Dorpse innovatie

Binnen die dorpsstructuur kan het gemeentebestuur op zoek gaan naar mogelijkheden om wonen te verdichten, bijvoorbeeld door het bestaande patrimonium te gebruiken voor gedeeld wonen. Of ze kunnen dorpse innovaties uitdenken. Denk bijvoorbeeld aan een bibliotheek-antenne, die samenhangt met een bibliotheek in een naburige stad. Dorpsbewoners kunnen online boeken bestellen, de antenne fungeert als afhaal- en terugbrengpunt. Zo’n antenne kan gecombineerd worden met andere diensten, zoals zorgverlening of verkoop van lokale producten. Op die manier kan een basisaanbod aan voorzieningen in de dorpskern uitgebouwd worden. 

Verkeer

Een moeilijke opgave voor dorpen is verkeersleefbaarheid. Omdat er te weinig mensen dicht bij een halte wonen, is openbaar vervoer niet rendabel. Ook gedeelde mobiliteit valt moeilijk te organiseren. Daardoor is de eigen wagen er de norm, wat de verkeersveiligheid en -leefbaarheid onder druk zet. Trage wegen kunnen binnen de dorpsstructuur alvast voor aangename wandel- en fietsverbindingen doorheen het dorp zorgen. Trage verbindingen kunnen ook verder uitgebouwd worden naar nabijgelegen knooppunten van openbaar vervoer, zodat die te voet of met de fiets vlot bereikbaar zijn. 

Bouwshift Beleidsplan Ruimte Vlaanderen

Meer over Bouwshift, Beleidsplan Ruimte Vlaanderen