Emma Patsie - pmd

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard (1 april 2021) - © Emma Patsie

Oude wijn in nieuwe blauwe zakken

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard (1 april 2021) - © Emma Patsie

Boetes en charters zullen de hoeveelheid zwerfafval niet doen dalen, statiegeld kan dat wél. Nederland en Duitsland gingen al overstag, maar het Vlaamse beleid blijft kwakkelen.

De afvalberg groeit zienderogen in Vlaanderen. In 2019 telde de Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij 22,6 miljoen kilo zwerfvuil. De Vlaamse regering beloofde (in 2016) dat het zwerfvuil volgend jaar 'slechts' 14 miljoen kilo zou bedragen. Ze is jaarlijks 860 tientonners vol zwerfvuil verwijderd van dat doel. Statiegeld reduceert het aantal drankverpakkingen in de natuur met zeventig tot negentig procent volgens onderzoek in opdracht van de Nederlandse overheid. Tot tien keer minder troep op straat.

Wie is er nog tegen statiegeld? De voedingsindustrie en de supermarkten, via Comeos en Fevia, lobbyen ertegen. Ook Fost Plus, de vzw die ze samen runnen, protesteert. Managing director Patrick Laevers zei deze week nog, bij de voorstelling van de nieuwe blauwe zak, dat statiegeld niet de oplossing is (DS 30 maart). Maar dat is het zowat. Dat de supermarkten al decennialang probleemloos de bakken bier met statiegeld innemen, daar zwijgen ze zedig over.

Wie is er voorstander van statiegeld? Intussen 1.125 Nederlandse en Belgische organisaties en bedrijven, waaronder 205 Belgische steden en gemeenten. Boeren, burgemeesters, milieuactivisten en bedrijfsleiders, zij aan zij. En acht op de tien Belgen, van links tot rechts. Nooit eerder was er zo'n groot draagvlak voor een milieumaatregel.

Bordjes helpen niet

De Nederlandse staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66) en regeringsleider Mark Rutte (VVD) hebben vorige maand het regeringsbesluit voor statiegeld op blikjes goed­gekeurd. De Nederlandse regering was nochtans al in lopende zaken door de toeslagenaffaire. Ook de Duitse regering besliste vorige maand om statiegeld uit te breiden naar sappen, wijn en zuivel. Onze buurlanden zijn de thuishavens van wereldspelers Aldi, Lidl, Ahold Delhaize en Heineken. Dat hield liberaal Mark Rutte en christendemocrate Angela Merkel niet tegen. Ze stelden een schone leefomgeving boven de bezwaren van de supermarkt-ceo's.

Maar er zit meer achter. De regeringsleiders willen hun bedrijven ook voorbereiden op de circulaire economie. De Europese richtlijn over wegwerpplastics eist 90 procent gescheiden inzameling van plastic flessen tegen 2029. Alleen statiegeld haalt die hoge percentages. Statiegeld komt er dus sowieso dit decennium in alle EU-lidstaten. Door het nu al in te voeren, stimuleren Rutte en Merkel de knowhow van hun bedrijven, zodat die klaarstaan wanneer die markt zich uitbreidt tot de 400 miljoen Europese consumenten.

Toenmalig minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) wou in 2018 statiegeld invoeren. Maar onder druk van Comeos, Fevia en Fost Plus besliste de regering-Bourgeois om het 'nog eens zonder statiegeld te proberen'. Het schrijnende resultaat is na drie jaar bekend. De hoeveelheid zwerfvuil steeg dramatisch. De bordjes, de sensibilisering en de boetes leverden nul resultaat op.

Boetes hebben geen ontradend effect als de pakkans laag is. Sluik­storters identi­­­ficeren is moeilijk en duur: niemand hangt zijn naamkaartje aan een weggegooid blikje

 

Hogere GAS-boetes

De mayonaise pakt niet. Nu stelt minister van Milieu Zuhal Demir (N-VA) voor om de GAS-boetes voor een weggegooid flesje of blikje te verhogen van 350 euro naar 500 euro (DS 27 februari). Boetes hebben geen ontradend effect als de pakkans laag is. Een blikje weggooien is in een seconde gebeurd. Het is veel moeilijker om iemand daarop te betrappen dan om, bijvoorbeeld, een auto te spotten die een halfuur verkeerd geparkeerd staat. Of de boete nu 500 of 1.000 euro is, dat maakt geen verschil.

Daders identificeren is arbeids­intensief en duur. Een verkeerd geparkeerde auto heeft een nummerplaat. Maar niemand hangt zijn naamkaartje aan een weggegooid blikje. Zo riskeert de Vlaamse belastingbetaler dubbel te betalen: eenmaal voor de werkuren van politieagenten die came­rabeelden analyseren. En een tweede keer voor de opruimkosten die blijven stijgen tot statiegeld wordt ingevoerd. Boetes en charters zullen de hoeveelheid zwerfafval niet doen dalen. En al zeker niet met de 8.600 ton die nodig is om het doel te halen. Méér van hetzelfde, falende, beleid zal geen trendbreuk veroorzaken.

Het probleem is zo klaar als een klontje, net als de oplossing. Het is niet meer nodig om die te bestuderen of te evalueren. Alle noordelijke landen gebruiken nu het beproefde recept van statiegeld en ook de Belgen en de Belgische burgemeesters lusten er pap van.

Hak de knoop door

Ministers zitten niet op hun post om af te wachten, wel om knopen door te hakken en beslissingen te nemen. Wat is belangrijker? De besognes van enkele supermarkt-ceo's of de leefomgeving van alle Vlamingen? De Brusselse, Waalse en de federale regering schreven de mogelijkheid van statiegeld wel al in hun regeerakkoorden.

In Nederland start het statiegeld op alle plastic flessen op 1 juli (DS 4 februari), op de blikjes eind volgend jaar. Dat heet daadkracht en leiderschap. De VVD van Mark Rutte en D66 van de staatssecretaris werden er electoraal helemaal niet voor afgestraft: ze wonnen de verkiezingen met glans.

Samen vertegenwoordigen wij een Belgische consumentenorganisatie, milieuorganisaties en een boeren­organisatie. We zijn het zeker niet eens over alle milieudossiers. Hierover wel. En met ons 1.125 gemeenten, organisaties en bedrijven via de Statiegeldalliantie. Vlaamse regering, stop nu eens met rond de hete brij te draaien. Stop met oude wijn in nieuwe zakken te verkopen. Volg het model van het noorden voor de aanpak van zwerfvuil. En beslis nu eens eindelijk om die eenvoudige maatregel waar iedereen om vraagt in te voeren. Zodat we na de coronacrisis weer buiten kunnen stappen in een veel schoner Vlaanderen.

Tom Zoete (Recycling Netwerk Benelux)

Eric Claeys (Algemeen Boerensyndicaat)

Tycho Van Hauwaert (Bond Beter Leefmilieu)

Simon November (Test Aankoop)

Statiegeld Recycling Netwerk Benelux

Meer over Statiegeld