5 EU landen ontwierpen een uitgebreid voorstel om de productie, verkoop en het gebruik van PFAS te beperken.

Krijgen we PFAS-vrije paaseitjes volgend jaar?

5 EU landen ontwierpen een uitgebreid voorstel om de productie, verkoop en het gebruik van PFAS te beperken.

Nooit meer een PFAS-schandaal. Dat weerklonk van Zwijndrecht tot Italië. Het Europese Chemie Agentschap doorploegt momenteel een 1800-pagina’s tellend voorstel van vijf landen om de productie, verkoop en het gebruik van PFAS te beperken. Nog tot midden september loopt een publieke consultatie. Op naar een PFAS-vrij Europa? 

Het is het eerste grote restrictievoorstel voor de hele PFAS-groep. Tot nu werd telkens slechts één stof van de familie aan de ban geworpen (zoals PFOS of PFOA en PFHxA). Na de PFAS-crisis in onder meer Duitsland, Frankrijk, Italië (denk maar aan Miteni in Veneto-regio) en ook de bekende 3M-vervuiling in Zwijndrecht, werd duidelijk dat het gebruik van alle PFAS-chemicaliën enorme schadelijke gevolgen heeft. Veel PFAS-chemicaliën zijn in verband gebracht met ernstige gezondheidsproblemen zoals kanker, leveraandoeningen, onvruchtbaarheid, verlaagd geboortegewicht of een aangetast immuunsysteem. Daarom dienden Zweden, Noorwegen, Duitsland, Nederland en Denemarken na jarenlang werk een voorstel in bij ECHA, het Europese Chemie Agentschap.

De bal is aan het rollen

Wat staat er allemaal in dat dossier? Ten eerste gaat het over een groepsaanpak: de PFAS-beperking heeft betrekking op ongeveer 10.000 verschillende stoffen. Die groepsaanpak heeft het voordeel van de rechtszekerheid en voorspelbaarheid. Daarnaast willen de vijf landen ook vermijden dat een bepaalde stof vervangen wordt door een even schadelijk alternatief. Na een verbod op PFOA, ging bijvoorbeeld chemiebedrijf Chemours in Dordrecht over op het even toxische Gen-X. 

De belangrijkste reden om PFAS te beperken, is haar persistentie: het is een zeer sterke chemische verbinding. PFAS staan bekend als ‘forever’ en 'everywhere'-chemicals omdat ze niet afbreken. Zolang er PFAS wordt geproduceerd, zal de hoeveelheid PFAS in ons milieu en lichamen blijven stijgen.

Het dossier is opgesteld op basis van jarenlang onderzoek. Tijdens de “call for evidence” konden de industrie en andere belanghebbenden informatie geven over mogelijke alternatieve stoffen en gewenste uitzonderingen. Zo zijn er heel wat uitzonderingen op de restricties en overgangstermijnen gevraagd, zelfs tot 14 jaar. Hoewel het soms noodzakelijk is om afwijkingen toe te staan vanwege praktische redenen (zoals bij essentiële toepassingen), lijken die periodes ons vaak toch onnodig lang.

Tot midden september staat de publieke consultatie open. In tussentijd wordt een risico-analyse en sociaal-economische kosten-batenanalyse gemaakt. Het is de taak van ECHA om op basis van deze drie consultaties tegen het najaar van 2024 een voorstel in te dienen bij de Europese Commissie. Een uiteindelijke beslissing en inwerkingtreding kan nog twee jaar nodig hebben.

Fluoropolymeren wadde? 

Een groot discussiepunt binnen de restrictie gaat over fluorpolymeren. Dit zijn lange chemische verbindingen met fluoratomen. Ze zijn extreem sterk en komen in vele vormen. Teflon, gebruikt voor de anti-aanbaklaag in pannen, is een van de bekendste voorbeelden. Andere stoffen zoals PFA, FEP, PVDF… worden gebruikt voor fittings en coatings in de industrie en in de autosector.

Op dit moment wordt er zo’n 52.000 ton fluorpolymeren in de EU geproduceerd. Volgens de gebruikte OECD-definitie vallen deze gefluoreerde stoffen ook onder PFAS, omdat ze gemaakt zijn van fluorsurfacten, zoals PFOS, maar de industrie betwist dat. Zij houden deze liever buiten de restrictie. Volgens de industrie zijn ze volledig veilig, biologisch stabiel en is hun persistentie net wat hen noodzakelijk maakt. Zo zei de topvrouw van Chemours dat fluorpolymeren heel belangrijk zijn voor het produceren van halfgeleiders, waterstofelektrolyse en batterijen.

Volgens het restrictievoorstel zijn fluorpolymeren echter indirect zorgwekkend omdat er bij de productie en het gebruik kleinere producten in het milieu vrijkomen. Bij de vernietiging aan het einde van hun levensduur komen bijvoorbeeld kleinere ketens PFAS vrij in het milieu. Het PFAS uitfaseringsdossier vermeldt voldoende bestaande alternatieven. De - naar onze zin te - lange overgangstermijnen biedt de sector alvast voldoende tijd om verder te zoeken naar oplossingen die niet schadelijk zijn voor mens en milieu.

Laten we dweilen met de kraan dicht 

Dat deze restrictie de chemiesector grondig zal veranderen, is duidelijk. Maar de PFAS-crisis vraagt dan ook om hele straffe ingrepen. Laten we duidelijk zijn: een restrictie is louter een noodgreep: het gaat louter iets inperken waarvan we weten dat het niet goed is. PFAS had nooit op de markt mogen komen. Nu moeten we er zo snel mogelijk vanaf. 

Dat vraagt niet enkel het middenveld, er is ook steun in het bedrijfsleven om PFAS uit te faseren. Een grote groep beleggers met 8 biljoen dollar onder beheer riep eind vorig jaar 's werelds grootste chemieproducenten op om persistente chemicaliën geleidelijk af te schaffen. 

De huidige Europese chemicaliën wetgeving, REACH, heeft ons niet kunnen beschermen tegen PFAS. Deze wordt nu herzien. Ook hier pleitte H&M reeds voor een zo ambitieus mogelijk voorstel. Hopelijk zet ons land tijdens het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU een turbo op de hervorming. Het Vlaamse PFAS-actieplan en het plan Zeer Zorgwekkende stoffen laten alvast zien dat er voldoende ambitie ligt bij de Vlaamse Regering. En ook België maakte al werk van initiatieven zoals het bannen van PFAS in plastic verpakkingen, het invoeren van een nationale PFAS-strategie en het versturen van brieven naar de Europese Commissie om hen aan te manen snel werk te maken van REACH. Er zijn ook opportuniteiten: onze chemiesector kan de alternatieve, veilige stoffen ontwikkelen.

Vele bemoedigende tekens dat we in de nabije toekomst enkel nog aangename verrassingen terugvinden in onze (paas)eitjes.

PFOS

Meer over PFOS