Vorige week bezegelde Europa de hervorming van haar belangrijkste instrument om de emissies van de industrie en de elektriciteitsproductie te doen dalen: de Europese emissiehandel (EU ETS). Sinds het politiek compromis over die hervorming in november, is de prijs voor het recht om één ton CO2 uit te stoten, gestegen van 7 euro naar bijna 11 euro. Dat laat zich voelen: de minst efficiënte steenkoolcentrales zijn niet langer rendabel. Een tijdelijk fenomeen of een trendbreuk?
CO2-prijs vs. CO2-uitstoot
De Europese emissiehandel (EU ETS) werkt volgens een eenvoudig principe: limiteer de uitstoot van broeikasgassen door een uitstootplafond (dat jaarlijks zakt) en verhandel de emissierechten onder dat plafond. 45% van de Europese broeikasgasemissies valt onder dit systeem. Het gaat in de eerste plaats om de uitstoot van de industrie en de elektriciteitscentrales, maar ook om intra-Europese vluchten. Bijna 40% van alle emissies in de EU ETS komt nu nog van bruinkool- en steenkoolcentrales. Steenkoolcentrales moeten ongeveer dubbel zoveel emissierechten aankopen per eenheid geproduceerde elektriciteit als gascentrales, simpelweg omdat ze zo veel CO2 in de lucht blazen. Wanneer het emissieplafond zou dalen en de prijs voor emissierechten dus zou stijgen, zouden steenkoolcentrales al lang plaats geruimd hebben voor hernieuwbare energie en gascentrales.
Psychologische grens van 10 euro
Maar jarenlang kreeg de industrie te veel gratis emissierechten en waren er achterpoortjes die de werking van de EU ETS ondermijnden. Daardoor waren emissierechten spotgoedkoop en werkte het systeem niet goed. Resultaat: 280 bruin- en steenkoolcentrales die Europa vervuilen. Vorige week keurde Europa definitief hervormingen goed, waardoor vanaf 2020 het totale aantal emissierechten sterker zal dalen en vanaf 2019 overtollige emissierechten uit de handel worden genomen. Het effect liet niet op zich wachten: vanaf het moment van het politiek compromis in november, steeg de prijs van de emissierechten van 7 euro naar bijna 11 euro. Dat was al van 2012 geleden. Een deel van de recente prijsstijging valt mogelijk te verklaren doordat installaties voor einde maart rechten moeten kopen om de emissies van het voorgaande jaar af te dekken. Maar onderliggend laat de hervorming van de ETS zich voelen. De verwachting is dat de prijs van emissierechten verder zal stijgen naar 20 euro tegen 2020.
The perfect storm
Die hogere CO2-prijs laat zich nu al voelen in de elektriciteitsmarkt. De meest vervuilende steenkoolcentrales zijn niet meer rendabel. Ze betalen meer voor steenkool, emissierechten en andere variabele kosten dan dat ze krijgen voor hun elektriciteit. Die steenkoolcentrales kwamen de afgelopen weken in een perfecte storm terecht: ze kregen niet alleen af te rekenen met een hogere CO2-prijs, maar ook met een relatief hoge prijs voor kolen en een relatief lage gasprijs.
De gevolgen lieten zich merken: volgens analisten draaien sommige kolencentrales al met verlies. Alleen al in Duitsland kondigde elektriciteitsproducenten in de afgelopen weken de bijkomende sluiting aan van drie centrales met 817MW capaciteit.
Nog een laatste duwtje nodig
Cruciale vraag: is dit een tijdelijk fenomeen of een trendbreuk? Voorlopig is de prijs van CO2 nog niet hoog genoeg om steenkoolcentrales massaal en finaal uit de markt te duwen. Ook de verhouding tussen de steenkool- en gasprijs kan opnieuw verslechteren. Toch zijn er redenen om optimistisch te zijn, want de prijsstijging van emissierechten is een duidelijke trendbreuk in vergelijking met de voorbije vijf jaren. Om de steenkooluitstap nog een duw in de rug te geven, kunnen landen ook een minimumprijs (of prijsvloer) voor CO2 invoeren, zoals het Verenigd Koninkrijk al deed. Daar verdween steenkool haast volledig uit de elektriciteitsmix dankzij een prijsvloer van 25 euro. In België heeft zo een maatregel niet meer zo veel zin, omdat we vorig jaar al afscheid namen van onze laatste steenkoolcentrale. Steeds meer landen gaan dat pad op. Zo willen Frankrijk in 2021, het Verenigd Koninkrijk en Italië in 2025, en Nederland in 2030 hun laatste steenkoolcentrale sluiten. In Duitsland wordt een commissie opgericht die zich over de steenkooluitstap moet buigen.
