Nog deze week beslissen de Belgische en gewestelijke overheden over de ontwerplijst met investeringsplannen waarvoor ze Europese steun vragen. Dat belooft een pittige discussie te worden. Hoewel België 5,15 miljard Europees geld kan ontvangen, ligt er momenteel nog veelvoud aan investeringsplannen op tafel. Niet alleen moet de regering dus drastisch snoeien, maar ze moet ook het geld nog verdelen tussen de gewesten en de federale overheid. Federaal staatssecretaris voor relance Thomas Dermine zal op eieren moeten lopen.
Strak plan
Nu het Europese meerjarenbudget goedgekeurd is, ligt 1800 miljard euro klaar om Europa uit de coronacrisis te halen. Het doel is een groener, digitaler en weerbaarder Europa op te bouwen. Het Recovery and Resilience Facility is een onderdeel van het budget dat op korte termijn vrijkomt: 672,5 miljard euro aan leningen en subsidies moeten de hervormingen en investeringen van de lidstaten ondersteunen. Om in aanmerking te komen voor het eerste deel van die steun, moeten lidstaten herstelplannen indienen bij de Europese Commissie tegen eind april 2021.
De plannen moeten een antwoord bieden op de aanbevelingen per land van de Europese Commissie en bijdragen aan vier dimensies zoals beschreven in de jaarlijkse strategie voor duurzame groei voor 2021: groene transitie, digitale transitie en productiviteit, rechtvaardigheid en macro-economische stabiliteit. Het verbaast niet dat het Belgische rapport 2020 een hele waslijst aan suggesties bevat, niet in het minst voor duurzaamheid. Tot slot moet elk plan voor 37% aan groene en voor 20% aan digitale investeringen en hervormingen bevatten. Minstens even belangrijk: alle investeringen en hervormingen moeten voldoen aan het do-no-harmprincipe: ze mogen niet haaks staan op milieu - en klimaatdoelen. Tot slot zal de Commissie ook nauwgezet toezien op de staatssteunregels: het moet gaan om publieke investeringen of open oproepen. Lidstaten moeten alle hervormingen en investeringen doorvoeren tussen februari 2020 en september 2026.
Belgische regie
In België ligt de regie bij de federale staatssecretaris Thomas Dermine. Hij moet zorgen dat de gewesten samen met de federale overheid een coherent plan afleveren. Door de trage regeringsvorming moet ons land nu in enkele weken tijd doen waar andere lidstaten maanden voor hadden. Onze ingewikkelde staatsstructuur maakt de hele oefening nog moeilijker. Toch valt het belang van het herstelplan niet te onderschatten. Nu gaan we van theorie naar praktijk. Van concept naar investeringen. België bouwt het plan op volgens vijf assen: duurzaamheid, mobiliteit, solidariteit, digitaal en productiviteit. Elke vakminister stuurde de afgelopen weken zijn of haar plannen door. In totaal lag al voor meer dan het dubbele van het beschikbare bedrag op tafel. De selectie en verdeling over de gewesten en federale niveau is ongetwijfeld een pittige taak. Het federaal planbureau staat in voor de controle op de milieu-impact.
Vlaamse accenten
De Vlaamse excellenties baseerden zich voor hun input op het plan ‘Vlaamse Veerkracht’, dat al in september het licht zag. Vlaanderen wil de komende jaren 4,3 miljard euro investeren om het economisch en maatschappelijk weefsel te herstellen. Het Vlaamse plan heeft op haar beurt weer zeven eigen speerpunten:
- versterken van het Vlaamse zorg- en welzijnssysteem
- de overheid efficiënter maken
- digitale transformatie
- verduurzamen van de economie
- overheidsinvesteringen
- de coronacrisis beheren
- investeren in mensen en talenten
De overheid legde nog geen financiering voor concrete projecten vast, maar selecteerde bestemmingen/provisies. De uitdaging bestaat erin om die geplande budgetten volledig te besteden aan goede projecten. De cijfers doen duizelen. Een kleine handgreep: de plannen van minister Demir omvatten 437 miljoen euro om renovaties te stimuleren, 50 miljoen euro voor projectoproepen groene warmte, 30 miljoen euro voor een recyclagehub, en 258 miljoen voor de Blue Deal: de strijd tegen droogte. Minister van mobiliteit Lydia Peeters trekt 250 miljoen euro uit voor fietsinfrastructuur, 385 miljoen euro voor duurzame mobiliteitswerken als laadpalen, led-verlichting op gewestwegen, vergroening van De Lijn, verhoging van de bruggen over het Albertkanaal, kaaimuren,... Minister Crevits voorziet 192 miljoen euro voor duurzame innovatie-oplossingen in domeinen als biogebaseerde grondstoffen en producten, circulair bouwen, waterstof, energie, nieuwe teelten en waterbesparing. Belangrijke kanttekening: die Vlaamse provisies moeten niet uitgegeven worden. Vlaanderen hoopt op zo’n 3 miljard van de Europese middelen die België toegewezen kreeg. Valt dat bedrag lager uit, of krijgt Vlaanderen voor bepaalde investeringsprojecten geen groen licht van Europa, dan is het perfect mogelijk dat de investeringen lager zullen uitvallen.
Gebrek aan inspraak
De milieubeweging pleitte in april al voor een duurzaam relanceplan met acht speerpunten. Enkele lijken verworven: een plan in lijn met de Green Deal en het Parijsakkoord en investeringen in infrastructuur. Maar zullen de regeringen ook rekening houden met onze andere eisen? Zo vragen we om steun voor de industrie en de lucht- en scheepvaartsector afhankelijk te maken van klimaatengagement. De overheid moet volgens de milieubeweging dringend maatregelen nemen tegen biodiversiteitsverlies op mondiaal vlak. En een uitfasering van steun aan fossiele brandstoffen en een verhoging van accijnzen is cruciaal.
In al de Belgische en Vlaamse haast om het ontwerpplan tijdig klaar te stomen, lijkt publieke inspraak en consultatie van het middenveld achterwege gelaten. Een gemiste kans. Toch is transparantie en democratische inspraak bij de opmaak van de nationale plannen een eis van het Europees Parlement. Een brede coalitie van Europese middenveldorganisaties kaartte hun bezorgdheid al aan bij de Europese Commissie.
Het Belgische federale regeerakkoord maakte van democratische vernieuwing een prioriteit. Zo mikt ze op een grotere betrokkenheid van burgers in het besluitvormingsproces. Ook Vlaanderen stelt in haar regeerakkoord ‘Om de klimaat- en energietransitie te doen slagen en ambitieuze beleidsdoelstellingen waar te maken, moeten alle belanghebbenden er nauw bij betrokken worden, is een actieve inzet van alle burgers, het middenveld, de ondernemingen en de overheden cruciaal en moet er constructief samengewerkt worden.’
Dan is het toch wel erg jammer dat bij de opmaak van dit belangrijke plan met zo’n grote impact die mooie voornemens gesneuveld zijn. Want laten we wel wezen: na de onderhandelingen over de verdeling van de budgetten en projecten tussen de gewesten en het federale niveau en de delicate evenwichten tussen de verschillende beleidsdomeinen: hoeveel inspraak zal er nog mogelijk zijn als het ontwerpplan politiek afgeklopt is?
