Foto Bernard Hermant

Binnenkort ook Vlaamse spijtwoningen?

Foto Bernard Hermant

De Nederlandse netbeheerders Alliander en Stedin en de milieuvereniging Natuur & Milieu sloegen de handen in elkaar voor hun Gasmonitor 2018. Daarin plozen ze de recente verkoopcijfers van verwarmingsinstallaties uit. Opvallendste conclusie: het aantal verkochte hoogrendementsketels steeg vorig jaar met 3% en de stijging in de verkoop van warmtepompen lijkt af te vlakken van 44% in 2016 naar 15% in 2017. Helaas zien we in Vlaanderen dezelfde trend. Hoe kunnen we die kenteren?

Spijtwoningen

Net als andere landen heeft Nederland nood aan een transitie van fossiele naar hernieuwbare energie. Maar aan de verkoopcijfers van hoogrendementsketels (hr-ketels) is niet te zien dat de transitie daadwerkelijk plaatsvindt. Het totale aantal verkochte hr-ketels steeg de laatste vijf jaar naar 425.000 stuks in 2017. Slechts 2000 daarvan zijn hybride ketels. Deze stijging in verwarming op gas is opmerkelijk, en botst met het Nederlandse Klimaatakkoord, dat besliste om tegen 2050 alle woningen - zo’n 7 miljoen - aardgasvrij te maken. Nederlandse energiespecialisten spreken van ‘spijtwoningen’. In 2014 kreeg 51% van de nieuwbouwwoningen een hr-ketel, in 2016 was dit opgelopen tot 75%, zo’n 40.000 woningen. Een hr-ketel gaat 15 jaar mee. Als Nederland wil voldoen aan haar klimaatengagementen van het Parijsakkoord, moeten deze woningen op termijn aardgasvrij verwarmen. De kopers zijn dus bedot.

Daartegenover staat dat de groei in de verkoop van warmtepompen in Nederland stagneert. Tussen 2015 en 2016 steeg de verkoop van warmtepompen met 44%. In 2017 zakte dat percentage tot 15%: 85.000 stuks, amper een vijfde van het aantal verkochte hr-ketels. Koken op gas raakt dan weer uit de mode, ten voordele van elektrische inbouwkookplaten. Ook pelletkachels kennen met een verkoopcijfer van 13.800 stuks een stevige groei van 45%.

De Gasmonitor 2018 doet een reeks logische, maar vrij vage beleidsaanbevelingen: ontmoedig aardgasgebruik door de lasten op aardgas te verhogen, blijf inzetten op energiebesparing door isolatie, leg de alternatieven voor het aardgasnet  - lees warmtenetten - op tafel en laat de gemeenten aan zet.

Vlaanderen in hetzelfde bedje ziek

Ook in België zijn in 2017 3,6% meer gasketels verkocht dan het jaar voordien, goed voor 189.500 exemplaren. Zo’n 70% daarvan (of 132.500 exemplaren) ging in Vlaanderen over de toonbank. Hoewel de verkoop met 2,2% slonk, schaften de Belgen in 2017 ook nog 18.300 stookolieketels aan, waarvan zo’n 30% (of 5500 stuks) in Vlaanderen. De verkoop van warmtepompen stijgt in Vlaanderen dan wel met 18%, in absolute cijfers zijn dat er slechts 8500, een povere 6,2% van het aantal ketels op fossiele brandstoffen. Daarmee scoren we nog slechter dan onze noorderburen.

Energie- en klimaatplan 2030 moet versnelling hoger

Het is aan de Vlaamse beleidsmakers om iets te doen aan deze trend. Het ontwerp klimaat- en energieplan 2030 bevat wel de kiemen van een goed beleid om af te stappen van fossiele verwarming, maar het is voorlopig allemaal te vaag, te traag en te vrijblijvend.

Zo belooft het plan vanaf 2021 een verbod op aardgasaansluitingen bij woningen in nieuwe verkavelingen, maar dat gaat slechts om 8000 gevallen per jaar. De Vlaamse overheid wil de vernieuwingsgraad van verwarmingsinstallaties versnellen, maar rekent daarvoor in hoofdzaak op sensibiliseringscampagnes. Bovendien zijn voor deze vervangingen gascondensatieketels blijkbaar wel nog oké. Handhaving van de onderhoudsplicht en conformiteit met de rendementseisen van verwarmingsketels zou vanaf 2021 geen gemeentelijke, maar een Vlaamse bevoegdheid worden. Dat zou moeten leiden tot een stijging van de vervangingsgraad met maar liefst 40% (37.400 ketels). Maar geen woord over met welke mensen en middelen de Vlaamse Regering dat denkt te bereiken.

Een lastenverschuiving van elektriciteit naar fossiele brandstoffen is dé sleutelmaatregel om de omslag naar hernieuwbaar te maken. Bovendien is ze breed gedragen. Maar ook hier is nog niet duidelijk hoe groot die verschuiving zal zijn. Zowel rond de federale koolstoftaks als de Vlaamse heffingen via de netbeheerder zijn nog geen knopen doorgehakt.

Het plan raakt warmtezoneringsplannen en warmtebeleidsplannen heel voorzichtjes aan en durft niet verder te gaan dan een aarzelende start met proefprojecten. Leuk voor de geselecteerde gemeenten natuurlijk, maar alle anderen verliezen hierdoor kostbare tijd. Want laat het belangrijkste aspect van ruimtelijk warmtebeleid nu net de publieke discussie zijn: waar gaan we voor collectieve duurzame verwarming via warmtenetten en waar moeten woningen naar individuele oplossingen gestuurd worden? Dat belangt alle inwoners van alle Vlaamse gemeenten aan. De ervaringen uit Nederland leren dat dit allesbehalve een puur technische kwestie is. Draagvlak creëren kost tijd. Waarom dan niet onmiddellijk in heel Vlaanderen opstarten?

Tommelein gooit eigen ruiten in

Een van de goede en écht concrete maatregelen van het klimaat- en energieplan, een stop op de verkoop en plaatsing van stookolieketels tegen 2021, overleefde amper twee dagen. Enkel het plaatsingsverbod bij nieuwbouw en ingrijpende energierenovatie hield stand. Dat dit geen deugd doet aan het besef van de noodzaak van groene warmte in Vlaanderen, is een open deur intrappen. Informazout, het informatiecentrum over verwarmen met mazout, zag haar kans schoon en trapte begin vorige week een nieuwe communicatiecampagne af: ‘Het is fout te denken dat u afscheid moet nemen van uw mazoutinstallatie. Wees gerust: u kan uw woning blijven verwarmen met mazout, nu en in de toekomst.’

Het Brussels Gewest toont fijntjes aan dat het ook anders kan. Een verkoopverbod mag dan wel federale materie zijn, de gewesten kunnen perfect de installatie van mazoutketels verbieden, en niet alleen bij nieuwbouw of ingrijpende renovaties. Het Hoofdstedelijk Gewest schrijft in haar ontwerp energie- en klimaatplan 2030 een verbod op de plaatsing van stookolieketels tegen 2025 in, gecombineerd met een vervangingspremie vanaf 2021. Daarnaast wil Brussel ook een installatieverbod op gasketels tegen 2030 onderzoeken. Ze doen ook een warme oproep aan de andere gewesten en het federale niveau om samen een strategie uit te tekenen om het gasdistributienetwerk te ontmantelen tegen 2050.

Minister Tommelein: recht de rug, zet duidelijke bakens uit op de weg naar gebouwverwarming zonder CO2-uitstoot in 2050 en faseer die stookolieketels zo snel mogelijk uit. Want anders zit ook Vlaanderen binnenkort opgescheept met honderdduizenden spijtwoningen.

> Meer details? Blader door de Nederlandse Gasmonitor 2018

Groene warmte

Meer over Groene warmte